Bu yazımda Hakkı Yılmaz’ın İslam Dininin Temel Direkleri: Namaz, Salât, Kıble ve Hac isimli kitabını değerlendireceğim. Hakkı Yılmaz Kuran merkezli din anlayışının söz konusu olduğu mecralarda popüler bir fenomen. Özellikle salât kavramına verdiği farklı/özgün anlam ile tanınıyor. Benim eleştirilerim de daha çok bununla alakalı olacak. Kitapta değinilen diğer konular da bu kavramla alakalı olduğundan daha çok bu kavram üzerinde durmamız yeterli olacaktır diye düşünüyorum.
Kitap dört ana başlıktan oluşuyor: 1. Namaz, 2. Salât, 3. Kıble, 4. Hac.
Kitabın girişinde, kitapta verilecek bilgilerin dayanağının ne olduğu konusunda özel bir açıklama yapılmamış. Kitabın genelinde baktığımızda da verilen bilgilerin temel dayanağının, bağlayıcı kaynağın ne olduğunun net olmadığını görüyoruz. Yazarın bazen sadece vahyi esas aldığını, bazen de hadis ve sünneti esas aldığını görüyoruz.
Birinci bölümde, namazın Araf Sûresi 55. ayetiyle emredildiği, salât sözcüğü ile namaz arasında bir ilişki olmadığı, Kuran’da geçen dua ile ilgili tüm ayetlerle namazın kastedildiği iddia ediliyor. Namazın kılınma şeklinin bir standardının olmadığı, herkesin dua, niyaz şeklinin kendine özgü olması gerektiği, başkalarının taklit edilmemesi gerektiği söylenerek, “Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır” sözünü de referans göstererek herkesin kendine özgü bir şekilde namaz kılması gerektiği anlatılıyor. Ayrıca Kuran’da geçen secde ve rükû gibi kavramların namazla hiçbir ilgisinin olmadığı iddia ediliyor.
Ancak, Yüce Allah tarafından herhangi bir şekilde tarifinin yapılmadığı savunulan namaz, bu iddiaların hemen ardındaki sayfalarda bu defa yazar tarafından bir tarifle anlatılıyor. “Namaz ayakta durarak, tekbirle, bel bükerek, yere kapanarak” gibi tabirlerle namazın şekli konusunda bilgi veriliyor. Namazın kılınışı ile ilgili Kuran tarafından tarif edilmiş herhangi bir standart hareket olmadığı iddia edilmesine rağmen kitapta namazın nasıl kılınacağı konusunda bir tarifte bulunuluyor, günümüzde kılınan namazdan biçim olarak hiçbir farkı olmayan bir namaz tarifi yapılıyor, ancak bu tarifin “dayanağının ne olduğu” izah edilmiyor. Burada açıklanmayan dayanak/kaynak aslında hadis ve sünnet kaynaklarıdır. Ancak bu açıkça ifade edilmiyor. Namazın rekâtları bölümünde bu kaynaklara yapılan başvuru daha net görülebiliyor.
Yine namazla ilgili birinci bölümde, namaz için kıblenin Kâbe olmadığı, abdeste gerek olmadığı, Kuran’da namazın rekâtlarıyla ilgili bir bilginin yer almadığı, ancak Resûlüllah’tan tevatüren bize ulaşan hadis ve sünnete göre namazın iki rekât olması gerektiğinin açıkça anlaşıldığı iddia ediliyor.
Benim düşünceme göre burada “açıkça anlaşılabilecek” bir durum ya da “ciddi bir delillendirme” olmasa da yazarın hadis ve sünnet adı verilen birikime olan itimat ve inancına saygı duymak durumundayım.
Kitabın ikinci bölümünde salât kavramı inceleniyor. 290 sayfalık kitabın yarıya yakını salât bölümünden oluşuyor. Sözcüğün kökü ve yapısı ile ilgili teknik bazı bilgiler verildikten sonra salâtın anlamının “destek olmak, yardım etmek, sorunları sırtlamak, sorunların çözümünü üzerine almak” şeklinde özetlenebileceği söyleniyor.
Salâtın, yani yardımın iki boyutu; (1) eğitim-öğretim yoluyla bireyi ve toplumu aydınlatmak ve (2) ihtiyaç sahiplerine mali yönden yardım etmek şeklinde izah ediliyor.
İslam tarihi boyunca tüm kaynaklarda salât sözcüğüne “namaz” anlamı verilmişken Hakkı Yılmaz’ın “destek olmak” anlamı vermesinin gerekçesi nedir? Bunu anlamaya çalıştıysam da başaramadım.
Salât sözcüğünü incelediğimizde; ( ص ل و ) veya ( ص ل ي ) kökünden türemiş “salât, salavât, musallîn, musallâ, sallû, yusallî, tusallî, yusallû, felyusallû, yusallûne” sözcüklerinin Kuran-ı Kerim’de toplam 99 defa geçtiğini görüyoruz. Bazı kaynaklarda bu sözcüklere verilen anlamların sayısı 20’yi geçiyor. Bütün bu kaynaklarda sözcüğün anlamlarından birinin de “destek olmak” şeklinde geçtiğini görmekteyiz. Ancak bunların hiçbirinde Kuran’daki bu 99 sözcüğün destek anlamına geldiği gibi toptancı bir yaklaşıma rastlamıyoruz. Hakkı Yılmaz bunu iddia ediyor. Salât sözcüğü ile ilgili yaptığım çalışmayı bu yazının sonuna ekledim. Burada detaya girmiyorum.
Hakkı Yılmaz, salât sözcüğünün kökü hakkında bilgi verirken klasik sözlüklerden birini kaynak gösterdiği halde anlamı ile ilgili başvurduğu kaynaklardan hiç bahsetmiyor. Sadece Ragıp el-İsfahani’nin, Müfredat isimli eserinde, salâtın kısaca dua anlamına geldiğini söyleyerek geçiştirdiğinden şikâyet ettiğini görüyoruz. 11. yüzyılda yaşamış İsfanani’ye gelene kadar bu sözcüğün anlamı hakkında bilgi veren kimse yok muydu, İsfanani’den neden yakınılıyor, anlamak mümkün değil.
Hakkı Yılmaz YouTube’da salat hakkında yayınlanmış seri halindeki videolarından birinde diyor ki:
“İsfahani’ye gelene kadar sözlüklerde ‘salat’ sözcüğüne ‘dua’ anlamı veren kimse olmadığı halde İsfahani, ‘Dilbilimciler salatın dua anlamına geldiğini söylerler’ deyip hiçbir izahatta bulunmadan geçiştirmiş. İsfahani’den sonra da insanlar salatı dua/namaz şeklinde tanımlamaya başlamışlar.”
Oysa 11. yüzyılda yaşamış İsfanani’den çok önce Arap dilbilimcisi ve ilk dönem lügat müelliflerinden Halil b. Ahmed’in (ö.175/791), Kitabu’l-ayn isimli eserinde (c. VII, s. 154) salat sözcüğü “dua” ve “anma” şeklinde tanımlanmış. Halil b. Ahmed’in Kuran Tarihi’ndeki önemini de burada hatırlatmak isterim. Kendisi Kuran ayetlerine bugün kullanılmakta olan hareke işaretlerini koyan kişidir. Arap dilinin gelişiminde de birçok yönden katkıları olan önemli bir dilbilimcidir.
Salât bölümünün son sayfalarında bu sözcüğün literatüre neden namaz şeklinde geçtiğine dair bir komplo teorisi de mevcut. Evet, bir komplo teorisi; çünkü bu iddia hakkında hiçbir delil ortaya konulmadan sadece varsayımla hareket edilmiş: “Emevi Halifesi Mervan ve benzerlerinin baskısı sayesinde Resûlüllah’ın uygulamaları değişmiş, salât kavramının içi boşalmıştır.”
Bu komplo teorisine göre, saray beslemeleri, kitaplarına “Salât duadır, namazdır” yazmışlar, Emevilerin bu anlayışını Abbasiler, Memlûklüler ve Osmanlılar da aynen devam ettirmişlerdir. Kitapta bu komplo teorisini delillendirmek için hiçbir gayret sarf edilmiyor. Tüm ilim adamları toptancı bir yaklaşımla töhmet altında bırakılarak bizim de bu iddiaya aktarıldığı şekliyle itimat etmemiz bekleniyor.
Kitapta verilen bilgiler hakkında Kuran ayetleri dışında neredeyse hiç kaynak belirtilmiyor, kitabın sonunda bir kaynakça bulunmuyor, verilen bilgilerin aktarıldığı şekliyle, sorgulanmadan, doğrulanmadan, araştırılmadan kabul edilmesi bekleniyor.
Namaz bölümünde bir yandan hadis ve sünnete itimat edilerek namazla ilgili detaylar bu kaynaklardan aktarılırken diğer yandan “namazda kıblenin olmadığı, namaz için abdeste gerek olmadığı” gibi yorumlar yapılabiliyor. Aynı hadis kaynaklarındaki kıble ve abdestle ilgili hadislerde salât sözcüğünün kullanıldığı ve yine bu hadis kaynaklarında yer alan namaz hakkındaki tüm hadislerde yine salât sözcüğünün kullanılmış olduğu gerçeği görmezden geliniyor.
Tüm hadis külliyatının (özellikle de Halife Mervan öncesinde kayıt altına alınmış olanların) uydurma olduğunu kabul etsek dahi, namazın rükünlerinden ve diğer detaylardan bahseden bu metinlerin hepsinde birden salât sözcüğünün namaz anlamında kullanılmış olması komplo teorileri ile izah edilemez.
Hadis külliyatını bağlayıcı bulmadığım için onu bir kenara bırakıyorum.
Salât hakkındaki binlerce yıllık anlayışı yerinden oynatabilmek için bu sözcüğün etimolojisini çok iyi bilmek ve okuyucuya bunu en iyi şekilde izah etmek gerekir. Oysa kitapta bunu göremiyoruz. Salât sözcüğü gerçekten de etimolojik yönden objektif bir tutumla incelenseydi bu sözcüğün Arapça kökenli olmadığı yönündeki görüşler bilinir ve “slutho” ile ilişkisi kolaylıkla kurulabilirdi. Örneğin A. J. Wensinck’in İslâm Ansiklopedisi’ne yazdığı “salât” makalesinde, bu sözcükteki Arami (ve Aramiceden türeyen Süryani) etkilerin tartışıldığı görülebilirdi. Ancak Hakkı Yılmaz’ın kitabında bunlar görmezden geliniyor, bu görüşlerin çürütülmesine ihtiyaç duyulmuyor.
Bakın, Maxime Rodinson, Muhammed isimli kitabının “Bir Dinin Doğuşu” bölümünde İslamiyet’in Mekke dönemini anlatırken ne diyor: “Bu ilk dönemde Müslümanlara pek az ritüel emredilmiştir. Bunlar da Doğu Hıristiyanlarının yaptığı ayinlerden esinlenerek düzenlenmiş olsa gerektir. Çünkü bu ayinlere verilen isim, Doğu Hıristiyanlarının kendi ibadetlerine verdikleri isimdir: Salât.”
Nihat Durak’ın Süryani Ortodoks Kilisesi’nde İbadet isimli kitabına baktığımızda ise, Süryanicede slutho kelimesiyle ifade edilen namaz ibadeti hakkında bilgiler verildiğini görüyoruz. Kitapta verilen bilgilere göre slutho (salât) ile İslam’daki namaz arasında şekil yönünden hiçbir fark olmadığını öğreniyoruz.
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yayınladığı Yaşayan Dünya Dinleri isimli kitabın Süryanilerle ilgili bölümünde de şu bilgiler verilmektedir: “Süryaniler diğer Hıristiyan kiliselerinden farklı olarak sakramentlerinde secdeli namaza yer veren tek kilisedir. Namazda kıble doğudur. Namaz dua ve secde olmak üzere iki bölümden oluşur. (…) Süryani Ortodoks Kadim Kilisesine göre namaz günde sabah, öğle ve akşam olmak üzere üç vakit kılınmaktadır. (…) İslam’daki namazdan farkı namazın rükûsunun olmamasıdır.”
Sıradan bir kitap okuyucusu olarak salât sözcüğünün izini buraya kadar sürebildim. Bu konuyu ciddi bir şekilde araştıranların Süryanice İncil (Matta 21/13, Markos 11/17, Luka 19/46) ve Tevrat(Samuel 26-27)’taki salât sözcüklerini orijinal metninden bulup ne anlama geldiklerini de incelemeleri gerekir.
Hakkı Yılmaz’ın İslam Dininin Temel Direkleri isimli kitabının üçüncü bölümünde kıble konusu, dördüncü bölümde hac konusu ele alınıyor. Bu bölümlerde de yazarın sözcüklere etimoloji, tarih ve sosyolojiden bağımsız keyfi anlamlar yükleyerek kurgusal bir takım anlatımlar yaptığını görüyoruz.
Hakkı Yılmaz’ın kitabından edindiğim kanaat, ele aldığı konular hakkında, hakkını verecek kadar detaylı çalışmalar yapmadan çok büyük iddiaları dile getirmiş olduğudur. Maalesef öyle.
SALÂT SÖZCÜĞÜ İLE İLGİLİ EK BİLGİ
Salât konusuyla ilgili okuduğum kitap ve makalelerden edindiğim bilgiler çerçevesinde bir çalışma yaptım. Arapça dil bilgisi hakkında başlangıç düzeyinde (yani oldukça yetersiz) bir bilgim var. Ancak Arapça’ya tamamen yabancı arkadaşlara salât konusunu anlamalarında yardımcı olabilirim ümidiyle elimden geldiğince özet bir bilgilendirme yapmak istedim.
Salât sözcüğünün hangi ayette hangi anlama geldiği, bağlamına göre belirlenmelidir.
( ص ل و ) veya ( ص ل ي ) kökünden türemiş “salât, salavât, musallîn, musallâ, sallû, yusallî, tusallî, yusallû, felyusallû, yusallûne” sözcükleri Kuran-ı Kerim’de toplam 99 defa geçer. Yine bu kökten olduğu düşünülen ve yanma, ısınma, yaslanma ve (cehenneme) girme, (cehenneme) atılma, (cehenneme) sokulma şeklinde anlamları olan çeşitli sözcükler Kuran-ı Kerim’de toplam 25 yerde geçer. Bu 25 sözcük namaz/salat ile doğrudan alakalı olmayıp tamamen farklı bir formda ve anlamda olduğundan inceleme dışında tutuldu.
SALÂT
Anlamı: Namaz, dua, destek
2:3, 43, 45, 83, 110, 153, 177, 238, 277 | 4:43, 77, 101, 102 103 (3 defa), 142, 162 | 5:6, 12, 55, 58, 91, 106 | 6:72, 92, 162 | 7:170 | 8:3, 35 | 9:5, 11, 18, 54, 71, 103 (2 defa) | 10:87 | 11:87, 114 | 13:22 | 14:31, 37, 40 | 17:78, 110 | 19:31, 55, 59 | 20:14, 132 | 21:73 | 22:35, | 23:2 | 24:37, 41, 56, 58 (2 defa) | 27: 3 | 29:45 (2 defa) | 30:31 | 31:4, 17 | 33:33 | 35:18, 29 | 41, 78 | 42:38 | 58:13 | 62:9, 10 | 70:23, 34 | 73:20 | 87:15 | 96:10 | 98:5 | 107:5 | 108:2
SALAVÂT
Anlamı: Dualar, destek.
9:99 | 2:157, 238 | 22:40 | 23:9
MUSALLÎN
Anlamı: Namaz kılan, dua edenler.
70:22 | 74:43 | 107:4
MUSALLÂ
Anlamı: Namaz kılınan, dua edilen yer.
2:125
SALLÛ, YUSALLÎ, TUSALLÎ, YUSALLÛ, FELYUSALLÛ, YUSALLÛNE
Anlamı: Rahmet, bağışlama, yardım, destek
3:39 | 4:102 (2 defa) | 9:84 | 33:43, 56 | 75:31
Merhaba. Paylaşmak istediğim bir husus var. Hakki Yılmaz’ın bahse konu kitabını okurken verdiği namaz örneğinin tıpkı şimdi inananlar tarafından kılındığı gibi olması benim de dikkatimi çekmişti. Tesadüf ki izlediğim bir videosunda bu konu ile ilgili bir eleştiri gelmiş kendisi de bu konuda bahsettiği namaz ritüelinin tamamen kendisine has olduğundan ve dileyenin istediği şekilde yapması gerektiğinden bahsetmişti.
Bu arada yazılarınızdan zaman zaman istifade ediyorum, emeğinize sağlık.
Saygılar.
Teşekkür ederim.
Namazı inkâr edenin katledilmesi gerektiğine dair icmaya konu olan fetva ile Miraç uydurmasında emredilmiş olduğunu anlatan rivayet (Ardavirafname’den uyarlama olduğu görülüyor) beni namazın tarihin bir döneminde Zerdüştlerin veya Müslüman olmuş gibi görğnen Zerdüştlerin Arap saltanatında fazlaca etkili olduğu bir dönemde ümmete zorla dayatıldığını düşündürüyor. En azından 5 vakit olmasını buna bağlıyorum. Çünkü herkes bilir ki, ilk dönemlerdw Allah Resulü iki vakit (Fecr ve İşa) namaz kılmıştır. Nitekim Kur’an’da da açıkça bu iki vaktin adı anılır diğerlerinin Arapça adı doğrudan verilmez ki, belki de diğerleri Resul’ün uygulamadında yoktu.
Namaz vakitleri konusuna şurada değinmiştim: https://resuloji.com/salat-namaz-ve-namaz-vakitleri/
O yüzden burada tekrar etmedim.
[…] Cihangir’in kitabı hakkında birkaç satır, Hakkı Yılmaz’ın kitabı hakkında ise biraz daha detaylı bir yazıyla değerlendirmelerimi paylaştım. Bu yazımda İsrafil Balcı’nın Hz. Peygamber ve Namaz […]
Arapça’nın bağlı olduğu Sami dil ailesi, ortak kelime haznesine sahip olan dil gruplarının başında gelir; Aramice, İbranice, Asurca veya Habeş dilindeki sözcükler aynı kökene (proto-semitik) dayanması bakımından Arapça’ya da yabancı değildirler. Ayrıca bu halklar tarih boyunca iç içe yaşadıkları için birbirlerinin dillerine olduğu kadar, dinlerine de aşinaydılar. zekāᵗ (zəkūt), ṣadaḳaᵗ (ṣidāḳā), ḳurbān (ḳūrbān), cenneᵗ (ginnət), cehennem (gehīnnām), melek (məlˀāk), şeyṭān (şāṭan), nebī (nəḇī) vb. daha pek çok dini kavramın İslam’dan önce Yahudi ve Hırıstiyanlar tarafından kullanıldığı bilinmektedir. ṣalāᵗ kelimesi de bunlardan biri olarak karşımıza çıkıyor:
Aramice….. ṣəlōṯ (צלות) “eğilerek yapılan dua”
Süryanca… ṣəlūṯ (ܨܠܽܘܬ݂)
İbranca…… ṣəlōṯ (צלות)
Ge’ez……… ṣäloṯ (ጸሎት)
Sebece…… ṣalaṯ ()
Arapça……. ṣalāᵗ (صلاة)
Bu kelime, Aramice ṣəlā (צלא) “döndü, eğildi; eğilip dua etti” fiilinden türetilmiştir.
Söz konusu fiil (ṣəlā) ve isim (ṣəlōṯ) hakkında Tevrat’ın Aramice tercümesi olan Targum’dan bazı örnekler:
Numbers 20:16 וְצַלִינָא קדם יוי וְקַבֵיל צְלוֹתַנָא וֻשלַח מַלאֲכָא וְאַפְקַנָא ממִצרַיִם
(Mısır’daki kölelikten kurtulmak için) Rab’in önünde dua ettik(ṣalīnå̄) ve Rab duamızı(ṣəlōṯanå̄) kabul edip bir melek göndererek bizi Mısır’dan çıkarttı.
Deuteronomi 26:7 וְצַלִינָא קדם יוי אֲלָהָא דַאֲבָהָתַנָא וְקַבֵיל יוי צְלוֹתַנָא
Atalarımızın tanrısı olan Rab’in önünde dua ettik(ṣalīnå̄) ve Rab duamızı(ṣəlōṯanå̄) kabul etti.
Samuel 7:9 וְצַלִי שְׁמוּאֵל קֳדָם יְיָ עַל יִשְׂרָאֵל וְקַבֵּיל צְלוֹתֵיהּ יְיָ
Samuel, İsrail(in günahı affedilsin) diye Rab’in önünde dua etti(ṣallī) ve Rab onun duasını(ṣəlōṯēh) kabul etti.
2. Samuel 22:7 אֲמַר דָוִד כַּד עָקָא לִי אֲנָא מְצַלֵי קֳדָם יְיָ …וּמְקַבֵּל מֵהֵיכָלֵיהּ צְלוֹתִי
Davut dedi ki: sıkıntı çekerken Rab’in önünde dua ettim(məṣalē) …O da benim duama(ṣəlōṯī) sarayından karşılık verdi.
Şart olmamakla birlikte, bazen ellerini semaya açmak, diz çökmek, kıyamda durmak, secde etmek ve kıbleye dönmek gibi bir takım beden harekatı duaya eşlik edebilir:
Daniel 6:10 בָּרֵ֣ךְ עַל בִּרְכֹוהִי וּמְצַלֵּא
Daniel dizlerinin üzerine çöküp dua etti(məṣallē)
Krallar 8:22 וְקָם שְׁלֹמֹה קֳדָם מַדְבְּחָא דַייָ ..וּפְרַס יְדוֹהִי בִּצְלוֹ לְצֵית שְׁמַיָא
Süleyman, Rab’in tapınağının önünde kıyamda durdu ..ve dua(ṣəlō) ile ellerini göklere doğru uzattı/açtı.
Krallar 8:30-31 …וּתְקַבֵּל בָּעוּת עַבְדָךְ וְעַמָךְ יִשְׂרָאֵל דְיִצְלוּן לְאַפֵּי אַתְרָא הָדֵין
(ey Rab!) bu tapınağa yönelip dua edenlerin(yiṣlūn); senin halkın olan İsrail’in ve kulunun yakarışına karşılık ver.
Krallar 8:44-45 וִיצַלוּן קֳדָם יְיָ לְאַפֵּי בָהּ וּבֵיתָא דִי בְנִיתִי לִשְׁמָךְ: – וּתְקַבֵּל מִן שְׁמַיָא יַת צְלוֹתְהוֹן
Senin adına bina ettiğim bu eve doğru yönelerek Rab’in huzurunda dua ettikleri(yṣalūn) zaman onların duasına karşılık ver göklerden.
Suryanice İncil’den bazı örnekler:
Luka 6:12 – ܗܘܳܐ ܕ݁ܶܝܢ ܒ݁ܝܰܘܡܳܬ݂ܳܐ ܗܳܢܽܘܢ ܢܦ݂ܰܩ ܝܶܫܽܘܥ ܠܛܽܘܪܳܐ ܠܰܡܨܰܠܳܝܽܘ ܘܬ݂ܰܡܳܢ ܐܰܓ݁ܰܗ ܗ݈ܘܳܐ ܒ݁ܰܨܠܽܘܬ݂ܶܗ ܕ݁ܰܐܠܳܗܳܐ
İsa, o gün dua etmek için dağa çıktı; bütün geceyi orda allah’ın duası(ṣəlūṯ) ile geçirdi.
Luka 2:36-37 ܘܚܰܢܳܐ ܕ݁ܶܝܢ ܢܒ݂ܺܝܬ݂ܳܐ …ܡܶܢ ܫܰܒ݂ܛܳܐ ܕ݁ܳܐܫܺܝܪ …ܘܠܳܐ ܦ݁ܳܪܩܳܐ ܗ݈ܘܳܬ݂ ܡܶܢ ܗܰܝܟ݁ܠܳܐ ܘܰܒ݂ܨܰܘܡܳܐ ܘܒ݂ܰܨܠܽܘܬ݂ܳܐ ܦ݁ܳܠܚܳܐ ܗ݈ܘܳܬ݂ ܒ݁ܺܐܝܡܳܡܳܐ ܘܰܒ݂ܠܺܠܝܳܐ
Aser kabilesinden …Hanna diye bir peygamber vardı …Mabetten hiç ayrılmadan, gece gündüz oruç ve dua(ṣəlūṯ) ile ibadet eden birisiydi.
Katkınız için teşekkürler.
Büyük alim Şâtıbinin tesbit etmiş olduğu gibi, Kur’an’da, nüzul dönemi Arabına yabancı olan hiçbir şey yer almamaktadır. Bu itibarla Salat uygulaması da gayet iyi biliniyor ve icra ediliyordu. Peygamberin salatı, inmiş Kuran ayetlerinin Müslümanlara öğretilmesi, istişare yapılması, sorunların tespiti ve çözümü noktasında destek sağlanması gibi uygulamalardan oluşmaktaydı. Daha sonra Araf suresi 55. Ayeti ile tazarrulu duanın emredilmesi sonrasında yapılan Salat faaliyetlerinin arasına tazarrulu dua da (namaz) girmiştir. Peygamber Salat uygulaması içine o dönem arabının yabancı olmadığı kıyam-ruku-secde gibi ritüelleri kendince yorumlayarak namaz denen ve baştan sona Allah’a dua ve niyaz içeren ibadeti kurgulamıştır. Peygamberden sonra Müslümanların yozlaşması sonucu Salat emrinin içi boşaltılmış ve geriye sadece eğilip kalkılan ve Allahın vahyinin yine Allaha seslendirildiği bir ritüel halini almıştır.