Türkiye Müslümanlarının çoğunluğu itikadi yönden Matüridi mezhebindendir. Ancak son yıllara kadar Matüridi’nin eserleri Türkçe’ye çevrilmemiştir.
Matüridi’nin günümüze ulaşan iki eseri vardır.
- Kitâbü’t-Tevhîd (Tevhid Kitabı).
- Kuran tefsiri: Tevilâtü’l-Kuran.
İkisinin de Türkçe’ye tam çevirilerine yakın zamanlarda başlanmış, tefsirinin tercümesi halen tamamlanamamıştır (Bu yazının yazılmasından birkaç ay sonra, 2019’da tamamlandı).
Kitâbü’t-Tevhîd’in Türkiye ve dünyadaki yayım sürecini kısaca özetleyelim.
Eserin tek yazma nüshası İngiltere’de Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
1953 yılında Joseph Schacht tarafından bir makalede etraflıca tanıtılan Kitâbü’t-Tevhîd’in ilk kısmî tercümesi 1966’da Georges Vajda tarafından İngilizce’ye yapılmıştır.
Kitâbü’t-Tevhîd ilk defa 1970 yılında Beyrut’ta Fethullah Huleyf tarafından yayımlanmış, aynı baskı 1979 yılında İstanbul’da ofset yoluyla tekrarlanmıştır.
Kitâbü’t-Tevhîd’in Türkçe’ye ilk tercümesi ise Hüseyin Sudi Erdoğan tarafından 1981’de yapılmıştır. Bu çevirinin eksiklikleri nedeniyle yeni baskısı yoktur.
Eser nihayet 2003’te Bekir Topaloğlu tarafından Türkçe’ye yetkinlikle çevrilmiştir.
Tevilâtü’l-Kuran isimli tefsirin Türkçe’ye tam çevirisi de bundan birkaç sene sonra Bekir Topaloğlu tarafından başlatılmış, bugün itibariyle 14. cildi yayımlanmış olup çeviri çalışmaları halen devam etmektedir (Bekir Topaloğlu 2016’da vefat etmiş, tefsirin tercümesi 2019’da tamamlandı).
ESERİN İÇERİĞİ
Akıl yürütmeyi inkâr eden kimsenin elinde onu reddetmek için akıl yürütmekten başka bir kanıt yoktur.
Kitâbü’t-Tevhîd, Mâtüridî
Mâtüridî, Kitâbü’t-Tevhîd isimli eserinde “bilgi kaynakları”nın üç türlü olduğunu söyler.
- Duyusal veriler
- Haber/Nakil
- Akıl
Ayrıca ilk ikisinin üçüncüye/akla tabi tutulmasınin zorunlu olduğunu da ekler.
Nasıl ki bedenin organlarından herhangi birini kendisine tevdi edilen yararlardan menetmek veya onu fonksiyonlarından uzaklaştırmak asla isabetli olmayıp, aksine organı zararlı pozisyonlardan korumak ve yararlı yollarda kullanmak yerine getirilmesi gereken bir ödevse, yararlar ile zararların belirlenmesine vasıta olan akıl ve istidlalin de ihmal edilmemesi daha büyük bir önemle gereklidir.
Kitâbü’t-Tevhîd, Mâtüridî
“Allah Teâlâ’nın, kulun aklî yeteneği açısından anlayamayacağı şeyleri (iman etmesi için) emretmesi mümkün olduğuna göre, anlayamayacağı şeylerle ona hitap etmesi (ve mükellef tutması) neden mümkün olmasın?” sorusuna Mâtüridî’nin cevabı:
Bilginin göreceliliğini savunan Sofistler’i eleştirdikten sonra Matüridi şöyle diyor:
Kişisel görüş ve inançtan başka herhangi bir bilgi yoktur, diyen kişiye göre kendisi ne derse gerçek odur. Böylesi tutarsız/mantıksız kelam eden adamları sağlam bi dayakla cezalandırmalı.
Kitâbü’t-Tevhîd, Mâtüridî
Mâtüridî, Tevhid kitabının Kader bölümünde alınyazısı inancını reddediyor:
Bize göre kullara gerçek mânada fiil nisbet etmek gereklidir. Bu husus nakil, akıl ve inkâr edenin gerçeğe karşı bile bile direnen kimse durumuna düşeceği zaruri bilgi ile sabittir.
Kitâbü’t-Tevhîd, Mâtüridî
Mâtüridî, yine aynı bölümde vahdet-i vücûd anlayışını da reddediyor:
“Rab da, kul da, yaratan da, yaratılan da O’dur” demek, hem nakil, hem de akıl açısından kabul edilemez.
Kitâbü’t-Tevhîd, Mâtüridî