Rûm Sûresi, 8. Ayet

[Kur’ân-ı Kerîm]

اَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا ف۪ٓي اَنْفُسِهِمْ۠ مَا خَلَقَ اللّٰهُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَٓا اِلَّا بِالْحَقِّ وَاَجَلٍ مُسَمًّىۜ وَاِنَّ كَث۪يراً مِنَ النَّاسِ بِلِقَٓائِ۬ رَبِّهِمْ لَكَافِرُونَ

[Türkçe Transkript]

Eve lem yetefekkerû fî enfusihim(k) mâ ḣaleka(A)llâhu-ssemâvâti vel-arda vemâ beynehumâ illâ bilhakki veecelin musemmâ(en)(k) ve-inne keśîran mine-nnâsi bilikâ-i rabbihim lekâfirûn(e)

[Mâtürîdî]

''Kendi kendilerine bir düşünmezler mi? Allah gökleri, yeri ve bunlar arasında bulunanları ancak hikmet temelinde, belli bir süreye kadar kalmak üzere yaratmıştır. Fakat şu bir gerçek ki insanların birçoğu Rab’lerine kavuşmayı hâlâ inkâr etmektedir.

---

Âhiret Aleminin Gerekliliği

Kendi kendilerine bir düşünmezler mi? Allah gökleri, yeri ve bunlar arasında bulunanları ancak hak olarak yaratmıştır. Başka âyetlerin yorumunda Allah katından sorulan sorunun cevabının olumlu olması ve iizâm manasına geldiğini açıkladık. Cevabın olumlu olmasını ifade etmesi çeşitli manalara gelmektedir. Bunlardan biri şudur: Onlar Allah’ın gökleri, yeri ve bunlar arasında bulunanları ancak hak olarak yarattığını düşünmüşler, tefekkür etmişler ve derinlemesine incelemişlerdir. Fakat inat etmiş ve büyüklenmişler, boyun eğmemişler ve bunu onaylamamışlardır. İkincisi, bu beyanın emir mânasında olmasıdır. Yani tefekkür edin, düşünün ve derinlemesine inceleyin ki Allahın gökleri, yeri ve bunlar arasında bulunanları ancak hak olarak yarattığını bilesiniz. Üçüncüsü, bu beyanın haber mânasında olmasıdır. Buna göre onlar tefekkür etmemişler, derinlemesine incelememişler ve düşünmemişlerdir. Eğer tefekkür etmiş ve düşünmüş olsalardı Allah’ın gökleri, yeri ve bunlar arasında bulunanları ancak hak olarak yarattığını bilmiş olurlardı. Fakat kendilerine bilgi vasıtaları verildiği halde tefekkür etmemişler ve derinlemesine incelememişlerdir. Dolayısıyla tefekkürü, derinlemesine incelemeyi ve düşünmeyi terketmeleri sebebiyle mazeretleri kabul edilmez.

Bu üç yoruma göre -en doğrusunu Allah bilir ya- “onlar, yeryüzünde gezip de kendilerinden öncekilerin akıbetlerinin nice olduğuna bakmadılar mı?” meâlindeki İlâhî beyan şu anlama gelir: Yani onlar, yeryüzünde gezip dolaştılar ve peygamberleri inkâr etmeleri dolayısıyla inkârcılarm başına gelenleri ve işlerinin akıbetinin nereye vardığını görüp bildiler. İkinci yoruma göre mâna şöyle olabilir: Emir mânasında, yani yeryüzünde gezip dolaşm ki ötekilerin başına inkâr etmeleri dolayısıyla neler geldiğini bilesiniz. Üçüncü yoruma göre mâna şöyledir: Belirttiğimiz gibi onlar yeryüzünde gezip dolaşmadılar ki ötekilerin işlerinin neticesi nereye varmıştır, onu bilsinler.

Ancak hak olarak. Bu beyan hakkında farklı yorumlar yapılmıştır. Bunlardan biri şudur: Allah gökleri, yeri ve bunlar arasında bulunan varlıkları, ancak bahşetmiş olduğu nimetlere şükredip kendisine yönelik tazim ve yüceltmeleri içindir ki onların bunu yapması Allahın kulları üzerindeki hakkıdır. İkinci yorum şudur: Ancak hak olarak. Yani neticesi itibariyle ilâhı fiillerin övgüye lâyık olması bakımından. Şöyle ki eğer bu netice olmasaydı fiili övülmezdi. Zira hikmet bakımından dost ile düşmanın ayrılması gerekir. Halbuki O, bu dünyada herkesi ortak kılmıştır. Dostu da düşmanı da. Eğer Cenâb-ı Hak bunların birbirinden ayrıştırıldığı başka bir yurt yaratmamış olsaydı herkesi ortak kıldığı hususlarda kendisine hamdedilmezdi. Üçüncü yorum şudur: Ancak hak olarak. Yani yeniden dirilmenin gerçekleşmesi üzerine. Çünkü eğer yeniden dirilme olmasaydı Onun gökleri, yeri ve bunlar arasında bulunanları yaratması boşuna bir durum ve oyun olurdu; hak olmazdı. Iıpkı şu İlâhî beyanda belirtildiği gibi: “Sizi sadece boş yere yarattığımızı ve sizin hakikaten huzurumuza geri getirilmeyeceğinizi mi sandınız?”. Cenâb-ı Hak kendisine geri dönüş olmaksızın onları yaratmasını boş ve anlamsız bir durum olarak nitelemiştir. Hn doğrusunu Allah bilir.

Fakat şu bir gerçek ki insanların birçoğu Rab’Ierine kavuşmayı hâlâ inkâr etmektedir. Yeniden diriliş Allaha kavuşma, Ona dönüş, huzuruna çıkma” ve çıkış günü olarak nitelenmiştir. Her ne kadar bütün vakitlerde insanlar Allah’ın huzuruna çıkmakta, Ona dönmekte ise de âhiretteki yeniden diriliş böylece nitelenmiştir. Çünkü Allah’ın onları yaratması bu yeniden dirilme sayesinde hikmetli bir fiil olmuştur. Yine Allah’ın onları yaratmasındaki maksat bu yeniden dirilmedir. Bundan dolayı yeniden dirilmeye bu belirttiğimiz isimler verilmiştir.